Andrzej

          Andrzej to imię męskie pochodzące od greckiego będącego zdrobnieniem od imion złożonych zawierających wyraz aner – „człowiek, mężczyzna, taki jak mężczyzna” „dzielny, mężny”. Nosił je jeden z apostołów, brat Szymona Piotra, występuje więc także w Biblii. Święty Andrzej jest patronem Szkocji, Grecji i Rosji. W Szkocji obchodzony 30 listopada dzień świętego Andrzeja jest świętem narodowym. 

        Jest to jedno z najpopularniejszych imion męskich noszonych w Polsce. Według stanu na 24 stycznia 2022 jest na trzecim miejscu pod względem występowania wśród imion męskich. W  księgach metrykalnych z XVII-XVIII wieku, zwykle stosowano polską formę tego imienia - Jędrzej. Im później w czasie, bo już w wieku XIX,  w księgach chrztów można przeczytać w formie „Andrzej”. Obecnie można spotkać się właściwie tylko ze zdrobniałymi formami „Jędrek”, „Jędruś”,  w relacjach osób bliskich. Andrzej  może obchodzić swoje imieniny kilkanaście razy w roku, bo tyle razy występuje w kalendarzu, jednak 30 listopada jest Świętego Andrzeja Apostoła i to jest chyba najważniejsza data imieninowa.

       W tym dniu, a właściwie już wieczorem i w nocy z 29 na 30 listopada, w wigilię świętego Andrzeja  świętujemy tradycyjne Andrzejki, czyli  wieczór wróżb. 

                                                    

          Dzień ten przypada na końcu lub na początku roku liturgicznego. Andrzejki są więc okazją do zorganizowania ostatnich zabaw przed rozpoczynającym się adwentem. Niegdyś wróżby andrzejkowe miały charakter wyłącznie matrymonialny i przeznaczone były tylko dla niezamężnych dziewcząt. Męskim odpowiednikiem andrzejek były katarzynki obchodzone tydzień wcześniej. Początkowo andrzejki traktowano bardzo poważnie, a wróżby odprawiano tylko indywidualnie, trochę sekretnie. Później przybrały formę zbiorową, organizowaną w grupach rówieśniczych panien na wydaniu, zaś współcześnie przekształciły się w niezobowiązującą zabawę gromadzącą młodzież obojga płci.

        Pochodzenie andrzejkowych wróżb matrymonialnych nie jest do końca znane.  Niektórzy wskazują na starożytną Grecję, wskazując na  podobieństwo  imienia Andrzej i greckich słów  oznaczających męża, mężczyznę; inni odwołują się do kultu starogermańskiego boga Frejra, dawcy bogactw, bóstwa miłości i płodności.

            A jakież to były i są te andrzejkowe wróżby i zabiegi magiczne.

1/ Na Kresach Wschodnich  dziewczyny wysiewały w garnkach lub na skrawku pola ziarna lnu i konopi, które zagrabiano męskimi spodniami, w nadziei, że sprowadzi to do domu kandydata na męża 

2/ Jeśli dziewczyna pościła przez cały dzień i modliła się do świętego Andrzeja, to we śnie mógł ukazać się jej przyszły ukochany .

3/ Jeśli ucięta przez pannę w dniu świętego Andrzeja gałązka wiśni lub czereśni zakwitła w wigilię Bożego Narodzenia, dziewczyna mogła liczyć na rychłe pójście za mąż

4/ Losowanie przedmiotów o symbolicznym znaczeniu, np. listek oznaczał staropanieństwo, obrączka lub wstążka z czepka – bliski ślub, różaniec – stan zakonny.

5/ Wylewanie wosku na zimną wodę  przez ucho od klucza i wróżenie z kształtu zastygłej masy lub rzucanego przez nią cienia sylwetki przyszłego wielbiciela, albo akcesoriów związanych z jego zawodem itp. 

6/ Ustawianie od ściany do progu jeden za drugim butów zgromadzonych panien.  Ta, której but pierwszy dotarł do progu, miała jako pierwsza wyjść za mąż.

7/ Strona, od której zaszczekał pies, miała być tą, z której nadejdzie kawaler.

8/ Panny ustawiały się w koło i wpuszczały do środka gąsiora z zawiązanymi oczami; dziewczyna, do której gąsior najpierw podszedł albo nawet ją skubnął, jako pierwsza miała wyjść za mąż.  Jest to wróżba znana na Kujawach i w Małopolsce.

9/ Na Mazowszu, dziewczyny kładły na ławie placki posmarowane tłuszczem i sprowadzały psa; ta dziewczyna, której placek został najpierw zjedzony, jako pierwsza miała wyjść za mąż.   

10/ Uczestnicy zabawy pisali imiona na dwóch kartkach, imiona dziewczyn na jednej, a chłopców na drugiej. Potem dziewczyna przekłuwała z czystej strony kartkę z imionami chłopców tak, by ich nie widzieć. Dziewczyna miała potem wyjść za mąż za chłopca o imieniu, które przekłuła. Chłopcy natomiast przekłuwali kartkę z imionami dziewczyn. 

11/ Wróżenie ze skórki jabłka, panna obiera jabłko tak, by skórka była jak najdłuższa, a  następnie rzuca ją za plecy przez lewe ramię. Litera, w jaką ułoży się skórka będzie pierwszą literą imienia jej narzeczonego.

            A swoją drogą ciekawa jestem, czy teraz też młodzież bawi się w ten sposób. Ja w czasie mojej młodości w andrzejkowych zabawach nie uczestniczyłam, chociaż takie istniały. Mama nie pozwalała mi nigdzie chodzić, bo według niej to wiązało się zaraz ze złym postępowaniem i konsekwencjami, a teraz wydaje mi się, ze prawda była taka, że chciała mnie mieć wyłącznie dla siebie.

           Z Andrzejem wiążą się też przysłowia:

Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży.

Kiedy na Andrzeja poleje, cały rok nie w porę rolę moczy, suszy.

Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja.

Na świętego Andrzeja trza kożucha dobrodzieja.

Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście.

Śnieg na Andrzeja dla zboża zła nadzieja.

Jeżeli na świętego Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima.

Gdy w Andrzeja deszcz lub słota, w grudniu drogi bez błota.