Angielskie ogrody

             To co teraz piszę, to trochę efekt uboczny książki " Botanika duszy". Ojciec bohaterki pracował w królewskich ogrodach Kew. Zaczęłam więc szukać o Kew i nie tylko. Królewskie Ogrody Botaniczne Kew Gardens w podlondyńskim Kew to rozległy kompleks ogrodów i szklarni, które  w 2003 roku wpisane zostały na listę UNESCO. Mają one ponad 250 lat i na ich terenie zgromadzono największą na świecie kolekcję, blisko 7 milionów  roślin.   

       Historia Królewskich Ogrodów Botanicznych zaczyna się w 1759 roku, gdy księżna Augusta, matka króla Jerzego III, założyła około 3,6 hektarowy ogród botaniczny w podlondyńskim Kev, jako miejsce wypoczynku królewskiej rodziny. Gdy sir Joseph Banks, botanik, uczestnik słynnej I wyprawy kapitana Cooka w 1768-1771, podczas której Cook spenetrował obszary Melanezji i Nowej Zelandii, dotarł do wybrzeży Australii oraz przepłynął cieśninę Torresa, Banks przywiózł z niej do kraju dziesiątki gatunków egzotycznych roślin i setki stron przyrodniczych notatek. Mianowano go pierwszym dyrektorem ogrodu. W 1840 roku powiększający się teren z bogatą kolekcją roślin postanowiono udostępnić zwiedzającym.

        Kolejni podróżnicy zaopatrywali ogród w coraz  nowe, przywożone z nowych kolonii okazy roślin. Budziły one zachwyt, ale też  miały niemałe znaczenie dla rozwoju gospodarki, jak rattany, palmy olejowe, drzewa kauczukowe, kakaowce i kawowce, wanilia i pieprz, bananowce, ryż, czy trzcina cukrowa.

       W 1848 roku ukończono budowę  wiktoriańskiej szklarni The Palm House, a 50 lat później kolejnej  Temperate House. Nigdy tam nie byłam, a to ponoć dwa najpiękniejsze obiekty na terenie ogrodu. Rosną tam rośliny stref tropikalnych i umiarkowanych. W kolejnych latach pobudowano następne, nowoczesne szklarnie i konstrukcje, urządzono bibliotekę i galerie sztuki. Dziś Kew Gardens to ponad 130 hektarów zieleni, zabytkowych i nowoczesnych budynków i  wspaniałej przyrody. Wśród gatunków roślin są i takie, które nie występują już w naturalnym środowisku , a w Kew udało się je zachować. Jest to też nowoczesna placówka badawcza i edukacyjna. Tam  tworzy się największy program ochrony roślin na świecie. Bank nasion gromadzi i przechowuje suszone lub zamrożone nasiona w specjalnych pojemnikach, odpornych na ogień, zalanie, czy promieniowanie radioaktywne. Od 2000 roku zgromadzono tam 2,5 miliarda nasion, co stanowi ok. 30% gatunków na świecie. 

            A jaka jest historia ogrodów angielskich, stylu ogrodów angielskich.  Otóż nieco  zawiła. Ogrody zanim stały się tymi angielskimi były różnorodne.  Ich historia rozpoczyna się w I wieku naszej ery. Pierwsze  zakładane były przez Rzymian przy ogromnych willach i pałacach, a także przy wielu domach w małych miasteczkach. Charakteryzowały się formalnymi nasadzeniami niskich żywopłotów, poprzecinanych żwirowymi ścieżkami, przeznaczonymi do spacerów. W niszach ustawiano rzeźby, posągi i wazy. W tych czasach zakładano również małe ogrody kuchenne z ulubionymi gatunkami warzyw i owoców. Popularne były małe wewnętrzne dziedzińce z fontannami. Ulubionymi drzewami były morwy, grusze, wiśnie, orzechy i winorośle.

       W średniowieczu zakładano ogrody klasztorne, przeznaczone głównie dla uprawy leczniczych ziół oraz ogrody przy zamkach, gdzie na dziedzińcach umieszczano ogrody ozdobne  z podwyższanymi rabatami w kształcie kopca. W późniejszym okresie średniowiecza, ogrody stawały się bardziej otwarte. Ogród ozdobny przy domu był nadal okolony szczelnymi ścianami czy ogrodzeniami i chroniony przed światem zewnętrznym, ale dalej otwierał się na widoki i zaczynał przypominać naturalny park, z wprowadzeniem dzikich zwierząt czy bydła. Za czasów panowania Henryka VIII (1491- 1547 ), rozwiązano klasztory i nastąpił ogromny wzrost gospodarki, głównie handel. Zbudowano wówczas wiele nowych domów wraz z  okalającymi je ogrodami. Zawierały one park i las przeznaczony do polowań oraz  ogród dworski  z roślinnymi łukami  dającymi cień podczas spacerów. Dachy altan pokrywały krzewy róż i jaśminu wydzielające piękne zapachy. Ogrody stawały się miejscem służącym do poszukiwania relaksu i odzyskiwania zdrowia. W dobrym tonie było posiadanie domu na wsi z rozległymi tarasami i schodami.

          W zakładanych ogrodach  widać było wyraźny wpływ stylu ogrodów włoskich.  Przestrzenie między żywopłotami były pełne kwiatów i ziół tymianku, rozmarynu, hyzopu. Kolor uzyskiwano poprzez wysypywanie tłucznia, kolorowych  kamyczków, pyłu węglowego, tłuczonej cegły. Bardziej zdolni ogrodnicy tworzyli  skomplikowane labirynty,  topiary z cisa w kształcie stożków i spirali, a nawet ptaków, zamków i zwierząt.

        W okresie późniejszym wzorowano się także na ogrodach francuskich, których charakterystycznym elementem była szeroka aleja widokowa otoczona prostokątnymi klombami. Były też wpływy holenderskie widoczne poprzez ustawianie donic z formowanymi drzewami oraz wprowadzenie roślin cebulowych  oraz większej powierzchni zbiorników wodnych.

     Kolejnym przełomem  były XVIII- wieczne wpływy georgiańskie, rozległe ogrody krajobrazowe,  z rozległymi trawnikami, malowniczymi jeziorami i różnorodną architekturą ogrodową, świątyniami, arkadami, zbudowanymi ruinami, mostami.  Często stosowano tzw. „ha-ha” czyli niewidzialną granicę - uskok dla zatrzymania zwierzyny z dala od domu, ale bez płotów i żywopłotów.  Bogaci właściciele ziemscy zaczęli zachwycać się falującymi liniami, a prostokątne rabaty zastąpiły trawniki bez granic i starannie zaplanowane zagajniki. Kwiaty odeszły na dalszy plan. Wróciły za sprawą Humphreya Reptona (1752-1818), który zapoczątkował tworzenie w ogrodzie specyficznych środowisk, przystosowanych do uprawy roślin skalnych, bagiennych i wrzosowisk.  Modne w epoce wiktoriańskiej było zakładanie w parkach lub przy wielkich posiadłościach dywanowych, podwyższonych rabat obsadzonych  kolorowymi kwiatami sezonowymi.

       W tym czasie /epoka wiktoriańska, za czasów panowania królowej Wiktorii Hanowerskiej, która sprawowała rządy w latach 1837-1901) znów nastąpił przewrót w angielskiej modzie ogrodowej. Ogrody zaczęły być bardziej dostępne dla mas, a ich wygląd był trochę formalny, trochę dziki. Charakterystyczne  było zakładanie w parkach lub przy wielkich posiadłościach dywanowych, podwyższonych rabat obsadzonych  kolorowymi kwiatami sezonowymi np. lobelia, szałwia, pelargonia, werbena, begonia, kanna, produkowanymi w szklarniach. Egzotyczne barwy i skomplikowane wzory to był ich znak rozpoznawczy. Wiktoriańscy arystokraci  kolekcjonowali rzadkie gatunki roślin z Afryki, Indii, Chin czy Nowej Zelandii. Poszukiwano nowe gatunki np. storczyków czy innych roślin egzotycznych.  Wtedy pojawiły się w ogrodach takie rośliny, jak floksy, łubiny, astry, oraz ziemniaki i pomidory. W 1883 roku, dzięki wpływowej książce Williama Robinsona "The English Flower Garden", zaczęto wprowadzać mieszane nasadzenia kwiatów i krzewów, ułożonych w sposób bardziej naturalistyczny, a rośliny jednoroczne zastępowano bylinami,  Na trawnikach, pod drzewami pojawiły się nieformalne łączki zakwitających wiosną pierwiosnków i innych cebulowych.  Azalie i rododendrony zaczęto sadzić w jednorodnych grupach, pojawiły się też w ogrodach gunnery.

         Za czasów panowania Edwarda VII najbardziej wpływowym ogrodnikiem  była Gertrude Jekyll /1843-1932/, która  zapoczątkowała nowoczesny na tamte czasy sposób spojrzenia na ogród.  Był on  z zamysłem zaprojektowanymi kwiatami, bylinami i ziołami, posadzonymi wg przemyślanego klucza kolorystycznego. Wzrosła uprawa warzyw.

            W  1906 roku w Whitechapel,   zorganizowano pierwszą wystawę kwiatową i rozpoczęła się moda na zaokienne skrzynki  i wiszące kosze.

              Jednocześnie  zapanowała moda na ogrody przywołujące wzory z Chin i Japonii, z jeziorami, mostami, malowniczymi wierzbami, bambusami i głazami. Jednak większość Brytyjczyków preferowała styl Gertrude Jekyll. 

      Pod koniec XIX wieku rozpoczęła się era stylu Arts&Crafts, który w ogrodnictwie charakteryzował się podziałem ogrodu na tzw. pokoje o różnych sposobach nasadzeń, które  oddzielone były  przystrzyżonymi żywopłotami.  Wyodrębniało się  część leśną w stylu naturalistycznym, rabaty bylinowe z dokładnie przyciętymi brzegami trawników, łąki kwietne, ogrody różane, wgłębniki i formalne kanały wodne. Ten styl już znamy. Dzisiaj jednak i ten  ewoluuje w kierunku naturalistycznych łąk lub ogrodów preriowych.

      Przez dwie wojny światowe,  ogrody często zostały zniszczone lub dostosowane do potrzeb wojny. Potem niektóre zostały pieczołowicie odtworzone. Ogrodnictwo stało się ważną dziedziną życia i promowało ideę lepszej, zdrowszej i piękniejszej Wielkiej Brytanii.

         Już w 1934 roku Telewizja BBC  rozpoczęła nadawanie programów ogrodniczych.  Od 1960 roku rozpoczęto wydawanie książek, tworzenie centrów ogrodniczych, produkcję wszelkich akcesoriów potrzebnych ogrodnikom. Promowano ogród jako przedłużenie domu, z tarasem i grillem. Brytyjczycy nadal są uosobieniem  pasji ogrodniczej, i wzorem do naśladowania dla ogrodników z całego świata. Są też inspiracją dla mnie. Wiadomo jednak że w moim ROD nie zrobię angielskiego ogrodu, ale rośliny mogę posadzić takie prawie same. Mogę też wykorzystać niektóre chociaż z zasad.

         Rośliny posadzę według ich wielkości, wysokie z tyłu, a niższe na przedzie. Wytyczę dróżki wokół których posadzę kwiaty lub niskie krzewy. "Zapożyczę" krajobraz od sąsiada i lasu za płotem. Brak w nim będzie linii prostych, kątów, załamań, regularnych kształtów, a

granice między roślinami zostawię płynne. Na swobodnie rosnące drzewa nie będzie miejsca. Te które są trzeba regularnie przycinać, bo ROD-owskie przepisy. Nie będzie też dużej powierzchni trawnika czy  łąki, ale może uda się jakoś wyczarować  trochę tajemniczości i dzikości ogrodu. Nie będzie też miejsca na małą architekturę, ale jakieś pergole, trejaże, czemu nie. Zamiast cementowych rzeźb, ogrodowa biżuteria wśród nieregularnie zgrupowanej roślinności. Ogród w tym stylu jest bardzo barwny i romantyczny. Zobaczymy czy mój, ten drugi , obecny taki będzie.

       Nigdy się nie zastanawiałam nad stylem angielskich ogrodów. Tyle się o nich mówi, Anglicy są tacy ogrodowi, że sądziłam, że tam zawsze tak było, od zarania. Tymczasem oni czerpali pomysły od innych europejskich, a nawet azjatyckich. Typowy angielski upowszechnił się dopiero w XVIII wieku. Powstał w opozycji do ogrodów francuskich, główne przez dodanie elementu dzikości, która stwarzała wrażenie krajobrazu jakby nietkniętego ręką człowieka. Ogródki angielskie obecne są w wielu okazałych rezydencjach na terenie Wielkiej Brytanii. Styl angielski stosowano również w projektowaniu ogrodów w Polsce. Za sprawą króla Augusta III Sasa, stworzono taki w Łazienkach Królewskich. Obecnie jednym z najlepiej odwzorowanych ogrodów angielskich w Polsce jest Ogród Dendrologiczny w Przelewicach. Miałam okazję tam być  Przelewice .