Kościoły Inowrocławia

               W każdym chyba mieście je odwiedzamy. Są prawie znakiem rozpoznawczym. Nie inaczej było w Inowrocławiu, a że kościołów na naszej trasie było kilka więc poświęcam temu osobny post.

Kościół pw. Imienia Najświętszej Maryi Panny jest najstarszym i najcenniejszym zabytkiem Inowrocławia i jednocześnie jednym z najstarszych kościołów na Kujawach. Zdziwiłam się kiedy sanatoryjny przewodnik po mieście nazwał go Ruiną, bo wcale ruiną nie jest, chociaż ruiną był kilkakrotnie w swojej historii, która to rozpoczęła się w XII wieku. Obecnie pełni rolę kościoła parafialnego, a od 2008 r. nosi tytuł bazyliki mniejszej, nadany przez papieża Benedykta XVI. Ruiną był kilkakrotnie. W 1779 r. zawaliła się ściana wschodnia prezbiterium z częścią sklepień. W 1792 r. odbudowano częściowo zawaloną wieżę południową i ponownie przebudowano prezbiterium, zamykając je ścianą prostą. W 1816 r. zamknięto kościół ze względu na grożącą katastrofę budowlaną. Zniszczony w pożarze w grudniu 1834 roku, zamienił się w prawdziwą ruinę. W latach 1900-1902 został poddany rekonstrukcji. Swój tragiczny okres po raz kolejny kościół przechodzi w czasie II wojny światowej. Hitlerowcy zamienili go na magazyn mebli i ukradli dzwony. Po wojnie zdewastowaną w 1945 roku budowlę poddano kolejnym renowacjom, a też badaniom archeologicznym. W 1979 r. ponownie na wieży zawisły dzwony. 3 maja 1980 r., dekretem prymasa Stefana Wyszyńskiego, przywrócono rangę kościoła parafialnego.

        Budowla znajduje się na szczycie morenowego wyniesienia, zwanego Białą Górą, ze śladami osadnictwa od czasów rzymskich. Otoczona jest najstarszym, częściowo zachowanym inowrocławskim cmentarzem. Najprawdopodobniej kościół zaczęto budować w drugiej połowie XII wieku z fundacji księcia Leszka, syna Bolesława Kędzierzawego, dzięki dochodom z produkcji soli. Na początku wzniesiono kamienną nawę i prezbiterium. 

Surowość i prostota form architektonicznych sugeruje pochodzenie architekta z Brandenburgii lub Saksonii, gdzie powstawały podobne budowle. 

W 1233 roku był miejscem synodu diecezjalnego biskupa kujawskiego Michała, co sugeruje ukończenie prac budowlanych przed tą datą. Ze względu na siedzibę dworu książęcego w Inowrocławiu kościół mógł pełnić rolę kolegiaty od lat 30-tych XIII wieku aż do roku 1327. 

Jest to największa w Europie Środkowej bazylika redukowana w stylu romańskim, orientowana czyli z ołtarzem skierowanym na wschód, murowana z granitowych ciosów, z partiami wież powyżej przyziemia zbudowanymi z cegły. Grubość murów dochodząca do 160 cm, stosunkowo małe i wysoko umieszczone okna oraz otwory strzelnicze dowodzą, że projektowana była nie tylko jako budowla religijna, ale i obronna. Prostokątny, jednonawowy korpus, od strony wschodniej zamyka krótkie prostokątne prezbiterium zakończone półkolistą apsydą, a od strony zachodniej fasada z dwiema wieżami. 

W obecnej bryle kościoła najbardziej autentycznymi częściami są przyziemie wieży południowej i północny mur nawy. W kruchcie południowej, w przyziemiu wieży, zachowało się oryginalne sklepienie krzyżowe zbudowane z kamienia.

Na ścianach  zachowały się ryty i płaskorzeźby przedstawiające groteskowe maski ludzkie i diabelskie, fantastyczne zwierzęta i krzyże, pełniące prawdopodobnie funkcje apotropaiczne i dydaktyczne. Powstały prawdopodobnie na przedchrześcijańskich kamieniach kultowych, wmurowanych  w ściany świątyni, podkreślając w ten sposób jej funkcje sakralne.

Pochówki pod fundamentem prezbiterium, zewnętrzne ryty i płaskorzeźby, łącząc wykład religii chrześcijańskiej z funkcjami magicznymi, wskazują na niewygasłe jeszcze w XII w. pozostałości dawnych, pogańskich wyobrażeń wśród lokalnej społeczności.

      W wyposażeniu wnętrza najcenniejsza jest wykonana z lipowego drewna, otoczona kultem, gotycka rzeźba Uśmiechniętej Madonny i Dzieciątka Jezus datowana na lata około 1370–1380, umieszczona w ołtarzu głównym. W XVIII wieku otrzymała rokokową, srebrną koronę, a w 1936 r. nową polichromię. Sklepienie prezbiterium, zaaranżowane w 2005 roku  zdobi współczesna, szklano-złota mozaika nawiązująca do wzorów romańskich. Niestety zdjęcia wnętrza, jak ja to nazywam kradzione, przez zamknięte drzwi i kratę.

Cmentarz już bardziej przypomina skwer lub park.

             Nieco dalej, przy tej samej ulicy co kościół Ruina, znajduje się neoromański kościół Zwiastowania Najświętszej Maryi Pannie. Historia kościoła rozpoczyna się w 1888 roku, kiedy władze kościelne złożyły wniosek do Królewskiej Pruskiej Regencji w Bydgoszczy o zezwolenie na rozbiórkę kościoła NMP tzw. „Ruiny” celem postawienia w tym miejscu nowego kościoła.  Postanowieniem Regencji było pozostawienia kościoła romańskiego, a wybudowania nowej świątyni w ogrodzie proboszcza.  W 1898 roku rozpoczęto jego budowę. W 1909 roku w wyniku tąpnięcia ziemi, spowodowanego przez znajdującą się pod miastem nieczynną kopalnię soli doszło do zawalenia się północnej ściany transeptu i przez 20 lat świątynia pozostawała nieczynną, aż do 1929 roku, kiedy dokonano odbudowy zawalonej ściany. 

        Kościół wzniesiony na planie krzyża łacińskiego jest największym i najwyższym budynkiem sakralnym w stolicy Kujaw Zachodnich. Strzelista wieża mierzący 77 metrów. Neoromańska architektura kościoła,  składa się z trzech naw o tej samej wysokości. Za czwartą nawę uznać można transept, którego północna strona ucierpiała niegdyś we wspomnianej katastrofie budowlanej.  Bogaty wystrój rzeźbiarski świątyni, nawiązujący do polskich tradycji narodowych. 

      W kościele znajdują się zabytkowe organy wykonane w 1902 roku przez firmę organmistrzowską  z Frankfurtu n. Odrą.   Organy zbudowane są z 50 000 elementów. Przed rozpoczęciem remontu były w bardzo złym stanie technicznym, jednak w 90% udało się je uratować i odrestaurować. Mają 2470 piszczałek, z których najmniejsza ma kilka centymetrów, a największa ponad 5 m.

        18 grudnia 1929 został tam ochrzczony Józef Glemp, późniejszy  prymas Polski .

Pora o której tam byliśmy znowu uniemożliwiała wejście do wnętrza.

           Powyższe dwa kościoły znajdują się przy przelotowej ulicy. W centrum miasta, niedaleko rynku znajduje się poewangelicki, obecnie  rzymskokatolicki  Kościół Świętego Krzyża.  Został wybudowany w latach 1861-1863 w stylu neoromańskim. Do 1945 służył wspólnocie ewangelickiej, a po II wojnie światowej został konsekrowany jako kościół rzymskokatolicki. W latach 1977-1984 wnętrze kościoła zostało przebudowane. W świątyni umieszczony jest obraz Chrystus Ukrzyżowany, namalowany  w 1873 roku. W 2006 roku obiekt został wpisany do rejestru zabytków. Od 2016 roku w kościele Świętego Krzyża posługują ojcowie franciszkanie  z gdańskiej Prowincji św. Maksymiliana. 

Po drugiej stronie ulicy, na Placu Klasztornym, na miejscu kościoła i klasztoru Franciszkanów, znajduje się obecnie budynek Teatru Miejskiego zbudowany w 2 połowie XIX wieku.   Zdjęcia teatru nie mam, ale kościoła tak.

            Drugim średniowiecznym zabytkiem Inowrocławia jest fara, czyli  Kościół Św. Mikołaja powstał w połowie XIII wieku z fundacji założyciela miasta, księcia Kujaw Kazimierza Konradowicza. Był zbudowany z drewna. Niestety już w 1259 roku na skutek najazdu księcia pomorskiego Świętopełka, spłonął. Odbudowany najprawdopodobniej również  drewniany przetrwał dwa następne wieki. Najazd Krzyżaków w 1430 roku zniszczył doszczętnie miasto i kościół również. W ramach odbudowy wzniesiono ceglaną 3-nawową farę w stylu późnogotyckim. Według przekazu z 1520 roku znajdowały się w niej następujące ołtarze,  główny - Św. Trójcy z zasłoną Św. Mikołaja, boczne - Zwiastowania NMP, Św. Krzyża z zasłoną Św. Zofii, ścięcia Św. Jana Chrzciciela i Św. Anny. W 1729 roku w wielkim ołtarzu znajdował się obraz Wniebowzięcia NMP, szereg bocznych zwiększył się o ołtarz Św. Norberta z zasłoną Św. Walentego. W tym okresie fundowano dla kościoła dzwony /1607 i 1713/ i organy /1730/. W 1765 roku  kościół został restaurowany i wnętrze zyskało znamiona stylu barokowego. Jedynie zakrystia zachowała dawny styl gotycki z ostrołukowym sklepieniem, gwiaździsto-krzyżowym, choć na zewnątrz nadano jej rysy renesansowe. Mury podparto gotyckimi szkarpami. W czasie zaborów w 1779 roku Prusacy zamienili go na składnicę soli, płacąc tytułem odszkodowania 9 talarów rocznie. W czasach wojen napoleońskich fara służyła  jako magazyn żywności. Wobec tego następował szybko proces niszczenia. Po gruntownym odnowieniu wnętrza w latach 1820-1828 przywrócono jego kościelną funkcję. W ramach kolejnych restauracji w połowie XIX wieku odmalowano wnętrze, zmieniono gotyckie okna na barokowe /1847/, do frontonu dobudowano trzy zębate szczyty /1855/, wyposażono go w  nowe organy /1886/. Wnętrze kościoła utrzymano w stylu barokowym.

       Od 18 lipca 1941 do końca II wojny światowej, w kościele pod posadzką zakrystii, ukrywane były Relikwie Św. Wojciecha z Gniezna. Relikwie przewiózł z Gniezna  Urban Thelen – podoficer Wehrmachtu.

         W pierwszym okresie istnienia, od XIII do XV w. była fara kościołem filialnym i  podlegała kościołowi parafialnemu Imienia NMP, zwanym "Ruiną" . Od wieku XVI występował kościół Św. Mikołaja jako jedyny parafialny dla miasta Inowrocławia i przyległych wiosek. Tym samym zmienił się charakter pierwszy kościół  Imienia NMP, stał się  kościołem filialnym. 

      Kościół orientowany, murowany z cegły, pierwotnie w układzie halowym z wyodrębnionym prezbiterium. W późnym baroku został przekształcony na trójnawowy o układzie bazylikowym. Obecne wyposażenie wnętrza kościoła, w większości barokowe i rokokowe, pochodzi z nieistniejących już dzisiaj kościołów miasta, w szczególności z kościoła oo. Franciszkanów. Najcenniejszym zabytkiem jest gotycka rzeźba Chrystusa Ukrzyżowanego, pochodząca z pierwotnego wyposażenia kościoła, z połowy XIV wieku, znajdującą się w prawym, rokokowym ołtarzu bocznym – Świętego Krzyża.  W ołtarzu głównym znajduje się obraz św. Mikołaja namalowany na płótnie na przeł. XVII/XVIII wieku. Warto zwrócić  uwagę na rokokową ambonę z 2 poł. XVIII wieku, oraz na marmurowe epitafium rodziny Zboża-Radojewskich wykonane po 1762 roku. Uwagę zwracają też pochodzące z okresu międzywojennego witraże o tematyce historycznej, przedstawiające między innymi oswobodzenie miasta przez powstańców w 1919 roku.

      W farze w 1860 roku został ochrzczony Jan Kasprowicz. W szklanej gablocie znajduje się krzyż solny, wyrzeźbiony przez górników z kopalni „Solno” dla upamiętnienia pobytu Ks. Kard. Józefa Glempa – Prymasa Polski, który na głębokości 550 metrów pod ziemią błogosławił górniczy trud. Niestety wnętrze obejrzeliśmy tylko z pozycji tylnego wejścia i zza szyby.

                W 2021 roku,  dla uczczenia 100 rocznicy odzyskania niepodległości przez Inowrocław, zamontowane w głównym portalu świątyni Drzwi Jubileuszowe

              Najbliżej sanatorium znajduje się Kościół Świętego Józefa . Parafia została erygowana w 1922 roku, a w  sierpniu 1934 roku została podjęta decyzja o budowie świątyni. W 1937roku  została wzniesiona strzelista kwadratowa wieża, a we wrześniu 1938 roku został wmurowany kamień węgielny .  W 1944 fronton i mury niedokończonej świątyni zostały przez hitlerowców wysadzone.   W latach 1948-1952 kościół został odbudowany. / Dwa pierwsze zdjęcia z internetu/

               Kolejnym  kościołem w którym byliśmy był rzymskokatolicki Kościół świętej Barbary i świętego Maurycego należący do dekanatu Wojsk Lądowych Ordynariatu Polowego Wojska Polskiego. Kościół garnizonowy.

       Budowę świątyni rozpoczęto w sierpniu 1927 roku, a konsekrowany został  w lipcu 1933 roku. Świątynia nosząca wezwanie świętych Barbary i świętego Maurycego, patronów żołnierzy została wzniesiona w stylu klasycyzującego modernizmu. Wzorem dla projektanta  był kościół ewangelicko-augsburski w Warszawie, wybudowany w latach 1777-1781. 

Jest to budowla nieorientowana, zaplanowana centralnie na rzucie krzyża greckiego z  rotundą przy skrzyżowaniu naw, nakrytą monumentalną kopułą zakończoną latarnią, do złudzenia przypominającą swoją formą żołnierski hełm. Na kopule są umieszczone owalne okna w stylu neobarokowym. Pomiędzy ramionami krzyża znajdują się zaokrąglone cztery kapliczki, z których jedna pełni funkcję zakrystii świątyni.

   Inicjatorem budowy kościoła garnizonowego p.w. śś. Barbary i Maurycego był zastępca Komendanta Garnizonu płk Witold Roszkowski. Fakt ten upamiętnia tablica wmurowana w ścianie wewnętrznej kościoła. Wyposażenie wnętrza kościoła jest drewniane, zdobione snycerskimi ornamentami czerpanymi z baroku i rokoka. W kościele znajduje się pięć ołtarzy,  ołtarz główny oraz cztery ołtarze boczne. Ołtarz główny w stylu barokowym, wykonany jest z drzewa dębowego,  rzeźbiony i pozłacany.  W środku ołtarza znajduje się obraz Matki Boskiej Berdyczowskiej. Szata Matki Boskiej jest pokryta cienką warstwą złota dukatowego. Obraz  oprawiony w srebrną ramę rokokową. Poświęcenia i umieszczenia go na ołtarzu dokonano w 1932 roku. Nad Matką Boską Berdyczowską zamieszczony jest obraz przedstawiający św. Barbarę, patronkę kościoła. Wszystkie ołtarze boczne wykonane są   z drzewa dębowego o licznych rzeźbach bogato pozłacanych. W przedniej części nawy kościoła znajduje się ambona wykonana w 1933 roku,  swoim kształtem przypomina łódź, z siedzącą postacią wiosłującego św. Piotra. Zwinięta sieć rybacka oraz kotwica zwisająca u burty łodzi mówią o wyruszeniu Apostoła na łów dusz. Na wewnętrznych ścianach kościoła wmurowano tablice pamiątkowe,   wykład najnowszej politycznej i wojskowej historii Polski.

Różne elementy wyposażenia świadczyć mogą o wojskowym charakterze kościoła. 

              To oczywiście nie są jeszcze wszystkie inowrocławskie kościoły, ale do tych dotarliśmy spacerując po mieście. A w drodze powrotnej kawa w Starej Aptece / kiedyś była w tym miejscu apteka/ na tarasie, z zapachem bzu.

          i powrót ulicą Solankową na kolację.