Inowrocław, zielone miasto na soli

          

           Inowrocław, piąte pod względem liczby ludności, po Bydgoszczy, Toruniu, Włocławku i Grudziądzu, miasto w  województwie kujawsko-pomorskim. Położony jest nad Kanałem Noteckim. Tradycyjnie nazywane jest miastem na soli. Miasto królewskie, lokowane w latach 1231–1267, jednak pierwsze osady istniały na tym terenie już w  I w. p.n.e. Rozwijały się one dzięki  wymianie handlowej z Celtami, a od I do V w. n. e.  z Rzymianami. Przebiegał  tam szlak bursztynowy, a miejscowa ludność sprzedawała sól i wyroby rzemieślnicze.

      Pierwsza wzmianka o Inowrocławiu pochodzi z 1185 roku, z dokumentu księcia Leszka, syna Bolesława Kędzierzawego. Miejscowość określana się jako Novus Wladislaw,  na cześć Władysława Hermana lub jako Nowy Włocławek, założony przez mieszkańców Włocławka, którzy uciekali przed powodzią i szukali nowego miejsca do osiedlenia się. Miasto powstało na bazie dużego targu i znajdującej się w pobliżu warzelni soli. Prawdopodobnie pod koniec XII wieku stało się siedzibą kasztelanii.

          W 1237 lub 1238 r. książę Kazimierz Konradowic sprowadził do Inowrocławia franciszkanów, darując im parcelę, na której powstał klasztor, który został zburzony w XIX wieku. Na przełomie lata i jesieni 1238 roku wojska księcia pomorskiego Świętopełka złupiły i spaliły gród. Prawdopodobnie po tym najeździe, nastąpiła lokacja miasta, według nowoczesnych ówcześnie, śląskich wzorców, co  zachowane jest do dzisiaj w średniowiecznej siatce ulic i placów.

          W XIV wieku jako siedziba starosty i ośrodek powiatu, stał się  też siedzibą sądów szlacheckich, najpierw ziemskiego, a następnie grodzkiego, które funkcjonowały tam do końca XVIII wieku. Odbywały się tam procesy polsko-krzyżackie. Stąd pochodzili Królowie Polski Władysław I Łokietek i Kazimierz Wielki. Z inowrocławskiego zamku w 1410 roku  Władysław Jagiełło prowadził wojnę z Zakonem Krzyżackim. W 1431 roku ostatnia wyprawa krzyżacka doprowadziła do zdobycia miasta i zamku oraz ich zniszczenia. 

     W latach 1466–1772 Inowrocław był stolicą województwa inowrocławskiego obejmującego swym zasięgiem północno-zachodnią część Kujaw.  Miasto bardzo mocno ucierpiało podczas wojny szwedzkiej w latach 1655 – 1660.  W 1666 roku na przedpolach miasta w okolicy wsi Mątwy rozegrała się bitwa pomiędzy wojskami króla Jana Kazimierza i wojskami rokoszan Lubomirskiego. W 1773 roku zostało włączone do monarchii pruskiej.

          W czasie  zaboru pruskiego i rosnącej germanizacji, mieszkańcy miasta aktywnie brali udział w zrywach narodowych, takich jak  insurekcja kościuszkowska, powstania listopadowe i styczniowe. Na krótko w latach 1807 – 1815 miasto znalazło się w Księstwie Warszawskim. 

     W połowie XIX w. miasto zaczęło się ponownie rozwijać. Powstało wiele obiektów drukarnia (1840), szkoła średnia (1848), nowy szpital dla miasta i powiatu (1870), kopalnia i warzelnia soli, rozpoczęto budowę węzła kolejowego łączącego Bydgoszcz z Poznaniem (od 1872) i dzielnicy uzdrowiskowej (od 1875).  Rozpoczęła działalność fabryka maszyn rolniczych i fabryka sody (1882), gazownia (1902), wodociągi (1904), elektrownia (1908), linia tramwajowa istniejąca w latach 1912–1962. W wyniku eksploatacji przemysłowej złóż soli kamiennej, znajdujących się pod miastem, od roku 1907 zaczęły się tworzyć zapadliska, które wpłynęły na zahamowanie rozwoju gospodarczego.

       Inowrocław powrócił do Polski w 1919 roku. Okres dwudziestolecia międzywojennego to czas zmagania się z trudną ogólną sytuacją gospodarczą w kraju, co w Inowrocławiu przekładało się między innymi na bardzo wysokie bezrobocie. Liczne były wystąpienia robotników i bezrobotnych. W 1926 policja krwawo rozgoniła demonstrację robotniczą. W latach 30-tych dochodziło do publicznych głodówek bezrobotnych. Jednak mimo trudności gospodarczo-społecznych miasto się rozwijało. Uruchomiono Hutę Szkła Gospodarczego „Irena” i szyb Kopalni Soli przy ul. Poznańskiej oraz zakończono budowę Zakładu Przyrodoleczniczego w uzdrowisku, a także rozpoczęto budowę lotniska. 

        We wrześniu 1939 roku mieszkańcy Inowrocławia, sami  prowadzili  walkę z wojskami niemieckimi. Nastąpiły masowe aresztowania i egzekucje .  Największy rozgłos zdobyła sobie tzw. „Krwawa niedziela” z nocy z 22 na 23 października 1939 roku.  Z ręki pijanego landrata Otto Hirschfelda i jego kompanów zginęło wówczas 56 Polaków, więźniów z zakładu karnego.  Niemcy przeprowadzili również masowe wysiedlenia ludności polskiej i żydowskiej. W nocy 30 listopada 1939 roku wypędzono z miasta ponad 1000 polskich rodzin. W latach 1940–1945 istniał tam obóz przesiedleńczy, przez który przeszło około 10 000 Polaków, a kilkuset z nich zamordowano. W dzielnicy Mątwy znajdował się obóz dla jeńców wojennych z ZSRR, Francji i Anglii. Zginęło ich tam około 900. 

     W  styczniu 1945 roku Inowrocław został wyzwolony, jednak jeszcze 4 kwietnia Niemcy przeprowadzili ostatni nalot.   Pojedynczy samolot niemiecki zrzucił 4 bomby odłamkowe i ostrzelał podróżnych na peronach dworca kolejowego. 

     W mieście  zostały utworzone miejsca odosobnienia, więzienia i ośrodki pracy przymusowej dla hitlerowskich zbrodniarzy oraz zdrajców narodu polskiego.

       Miasto posiada status uzdrowiska. Funkcjonują tutaj sanatoria, domy uzdrowiskowe i tężnia solankowa. Bogate złoża soli kamiennej, wydobywane od czasów starożytnych do lat osiemdziesiątych dwudziestego wieku, kiedy to zamknięto ostatnią inowrocławską kopalnię soli. W mieście rozlewa się także wysoko zmineralizowaną wodę „Inowrocławianka”, która jest podobno najbardziej słoną sprzedawaną wodą pitną w Polsce. Miasto jest również garnizonem wojskowym. Nadal jest istotnym węzłem kolejowym. Od 2013 roku w granicach miasta znajdują się miejsca pod inwestycje Pomorskiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej. Jednak w raporcie PAN z 2019 roku uznane zostało za „miasto kryzysowe”, w związku z silnym powiększaniem dystansu do bardziej rozwiniętych ośrodków i złą sytuację społeczno-gospodarczą. 

         Inowrocław jest nie tylko „miastem na soli”, lecz także miastem zieleni i kwiatów. Tych kwiatów jeszcze nie było widać, ale wszystko już się do tego przygotowywało. To co było już widoczne, to dużo zieleni, skwerków, parków i nie tylko Park Solankowy, a ten jest wizytówka miasta. Pisałam o nim w poprzednim poście. Od parku i sanatoriów w kierunku starego miasta prowadzi kilka ulic, ale ta reprezentacyjna, to ulica Solankowa z mieszczańską zabudową XIX wieku. Zabudowa tej ulicy rozpoczęła się około połowy lat 70-tych XIX wieku, kiedy powstało zdrojowisko i pobudowano pierwszy zakład kąpielowy (1875 rok). Wówczas wzdłuż nowo wytyczonej alei zaczęto wznosić pensjonaty dla gości uzdrowiska i ekskluzywne wille najbogatszych mieszkańców miasta. 

           Zaraz na początku, visa vis wejścia do parku stoi zabytkowa, sięgająca historią do 1924 roku Willa Solankowa.

                W jej sąsiedztwie, może niezupełnie przy ulicy Solankowej, znajdują się inne wille sanatoryjne.

        Ulicą Solankową dojdziemy do samego rynku na którym stoi pomnik, figura Królowej Jadwigi. W 2009 roku papież Benedykt XVI ogłosił Świętą Królową Jadwigę patronką miasta Inowrocławia. Rynek inowrocławski został zrewitalizowany. Otaczają go kolorowe, eklektyczne kamieniczki z przełomu XIX i XX wieku. Czytałam w jakimś informatorze, że jest też zabytkowy tramwaj, niestety widziałam tylko fragmenty torów tramwajowych. 

 

            Co jednak ciekawego było wzdłuż ulicy Solankowej? Piękne, odrestaurowane kamienice.

               No może jeszcze nie wszystkie odrestaurowane, co nie oznacza, że nieciekawe.

           

       Po lewej stronie idąc do rynku, na skwerze znajduje się pomnik poety, dramaturga Jana Kasprowicza. Pomnik odsłonięto w 1966 roku. Zaprojektował go Edward Haupt, który był również autorem wcześniejszego  z 1930 roku, a zniszczonego we wrześniu przez Niemców.

              Przy ulicy Solankowej znajduje się też Muzeum im. Jana Kasprowicza.  Budynek obecnego muzeum powstał w 1896 roku, jako rezydencja mieszczańska dla żydowskiego radcy handlowego i przedsiębiorcy budowlanego Bernharda Schwersenza. W 1924 roku pałac odkupił hrabia Emilian Nałęcz-Skomorowski.  Po przeróbce budynek przestał pełnić funkcję rezydencji, zamieniono jego funkcję na pensjonat dla kuracjuszy. W czasie okupacji hitlerowskiej mieścił się tu punkt sanitarny dla żołnierzy niemieckich. W 1984 roku budynek od spadkobierczyń hrabiego Nałęcz-Skomorowskiego wykupił Skarb Państwa z przeznaczeniem na główną siedzibę muzeum im. Jana Kasprowicza. 

            Weszliśmy, obejrzeliśmy wystawy malarstwa.

              Widziane w okolicach rynku.

            Miał Inowrocław też mury obronne. Były na tyle silne, że w 1331 roku mieszczanie odparli krzyżacki atak. Rok później miasto co prawda padło, ale nie na skutek szturmu, ale kapitulacji. Po raz kolejny miasto zostało zdobyte i spalone przez Krzyżaków w 1430 roku. Po tym wydarzeniu przeprowadzono naprawy i prace modernizacyjne, obejmujące rozbudowę bram i baszt, lecz już rok później obrona okazała się bezskuteczna.  Chyba w związku z wojną trzynastoletnią,  obwałowania miasta wzmocniono drugim przekopem i wałem.  Średniowieczne obwarowania miasto posiadało jeszcze na początku XVII wieku,  choć na kilku odcinkach nie były dobrze utrzymane. Naprawiano je z obawy przed Turkami i Tatarami. Jednak po 1656 roku, po spustoszeniu Inowrocławia przez Szwedów,  mury obronne popadły w ruinę w związku z ogólnym upadkiem miasta, a zrujnowany zamek nie podźwignął się ze zniszczeń. Pod koniec XVIII wieku rozpoczęto systematyczne prace rozbiórkowe, prowadzone aż do trzeciej ćwierci XIX wieku. Obecnie zachował się ich niewielki , wręcz symboliczny fragment. 

          Monumentalny budynek gmachu sądu,  wybudowano w pierwszych latach XX wieku. Jest bogato wyposażony w  detale architektoniczne. To tutaj miała miejsce krwawa  niedziela we wrześniu 1939 roku, kiedy hitlerowcy zamordowali 56 polskich działaczy. 

              Budynek ratusza wzniesiono w latach 1907-1908 w stylu neogotyckim. Murowany z cegły licowej, dekorowany zieloną cegłą glazurowaną z detalem z kształtek ceramicznych zwykłych i glazurowanych. W górnych partiach ścian tynkowane pola i fragmenty ścian w konstrukcji ryglowej. Bryła z wykuszami, ryzalitami, balkonami, loggiami, szczytami i wieżami. Poszczególne elewacje mają indywidualny charakter bogaty w neogotycki wystrój architektoniczny, schodkowe szczyty, tynkowane blendy, maswerki, rozety, fryzy, sterczyny, ostrołukowe arkady podcienia i ceramiczne rzeźby nad wejściem głównym. Ponoć obiekt kryje wiele ciekawostek i tajemnic. Budynek został zaprojektowany na wzór  Zamku Średniego w Malborku. We wnętrzach zachowany został pierwotny układ oraz wystrój. Zachowane stolarki drzwiowe i okienne, klatki schodowe, boazerie, witraże, kasetonowe stropy i dwa ozdobne piece kaflowe. Niestety, będąc w tym miejscu, była niedziela i był zamknięty.

                Atrakcją turystyczną jest też mural wykonany na budynku przy ulicy Staszica. 

Przedstawia  przeszłość Inowrocławia w osobie jego założyciela księcia Kazimierza Kujawskiego Kondratowica .

             Mural to sztuka, a graffiti to wandalizm. W Inowrocławiu na jednym z ogrodzeń powstało w ramach akcji "Maluj Mural" graffiti historyczno-patriotyczne. Mural powstał w 2012 roku, a prace nad nim trwały blisko 2 miesiące  Obrazy  w sposób komiksowy opowiadają historię miasta.

               Pewnie jeszcze sporo ciekawych miejsc i obiektów można znaleźć w mieście. Jest wieża ciśnień.

         Ciekawy budynek wyglądający jak zakład przemysłowy,

           W 2010 roku wyremontowano  rzeźbę   z brązu posadowioną na kamiennych słupach,  wyobrażenie Słońca, Ziemi i Księżyca, upamiętniająca  Mikołaja Kopernika. Nigdzie nie znalazłam, kiedy została wykonana.

 I to o czym wspomniałam wcześniej,  sporo skwerów z fontannami, rzeźbami, pomnikami i pękną zielenią, zwłaszcza o tej porze roku.