Muzeum romantyzmu w Opinogórze.

        W Opinogórze czarował mnie zawsze pałac Krasińskich i tak właściwie, wiedziałam tylko o nim, aż postanowiłam tam pojechać.

          Opinogóra Górna, bo to ta właściwa, z zabytkami to wieś niedaleko Ciechanowa. Najstarsza, odnotowana pisemna wzmianka o Opinogórze pochodzi z 1185 roku, kiedy  to wojewoda mazowiecki  zwrócił Opinogórę klasztorowi Panien Norbertanek z Płocka. W  dokumentach z XV wieku  dzieli się na Opinogórę Górną i Dolną. Górna należała do szlachcica Borzyma, a Dolna, najpierw do Boleściców z Chamska, następnie do Prawdziców z Gołymina. W 1421 roku książę mazowiecki Janusz I Starszy pozyskał Opinogórę od Borzyma i wtedy  stała się ona częścią domeny książęcej. Książę mazowiecki Bolesław IV zbudował tutaj w 1454 roku zameczek myśliwski. Dobra opinogórskie zostały nadane przez króla Jana Kazimierza podskarbiemu wielkiemu koronnemu Janowi Kazimierzowi Krasińskiemu w 1659 roku jako starostwo niegrodowe. Potem była historia z Napoleonem I i jego marszałkiem, który został  koronowany go jako Karola XIV Jana, król Szwecji. Po koronacji Opinogóra ponownie wróciła do Krasińskich i w ich rękach pozostała do 1945. W pierwszej połowie XIX wieku gen. Wincenty Krasiński, aby zapobiec rozbiciu majątku / całość dziedziczył najczęściej najstarszy syn/  utworzył w Opinogórze ordynację, która przetrwała do 1945 roku. Ostatnim ordynatem był Edward Krasiński. W czasie I wojny światowej przez Opinogórę przebiegała linia frontu podczas bitwy przasnyskiej i zniszczeniu wówczas uległo 50% zabudowań w Opinogórze.

       W miejscowości znajduje się niewielki neogotycki pałac Krasińskich, wybudowany w 1844 przez gen. Wincentego Krasińskiego, ojca poety Zygmunta, który był siedzibą ordynacji opinogórskiej.  Kolejnym zabytkiem jest neogotycka oficyna dworska wzniesiona w tym samym czasie co pałac. Zabytkowy neoklasycystyczny kościół z drugiej połowy XIX wieku. fundacji Róży Krasińskiej. W podziemiach tego kościoła znajdują się groby członków rodziny Krasińskich, w tym również poety. Jest także cmentarz założony w 1824 roku, a powiększony w 1859 roku z zabytkowymi grobami. W skład zespołu pałacowego wchodzi też dwór, oranżeria, powozownia, folwark, a wszystko to w otoczeniu parku.

         Opinogórski pałacyk, czyli ten z którym nieodłącznie kojarzyła mi się Opinogóra powstawał w pierwszej połowie XIX wieku. Nie wiadomo, kto był projektantem budynku, ponieważ  cała dokumentacja wraz z nazwiskiem autora przechowywana była w Warszawie, w Bibliotece Krasińskich. Jej zbiory spłonęły w czasie powstania warszawskiego w 1944 roku.  Pałacyk prawdopodobnie stanął na zrębach jakiegoś dawnego budynku. . Znajdujący się przed budynkiem mur nadał pałacykowi obronny charakter. Stąd wzięło się używane wobec budowli określenie „zameczek”. Ten neogotycki pałacyk był prezentem ślubnym generała Krasińskiego dla Zygmunta i Elżbiety (Elizy) z Branickich. Oficjalnie pałacyk przekazano młodej parze latem 1843 roku. Dwa lata później, prawdopodobnie na polecenie Elizy, rozbudowano zameczek, powiększając go o dwa salony od strony północnej. Budynek pełnił pierwotnie funkcję pawilonu ogrodowego. Był bowiem usytuowany w parku, na zapleczu zamieszkiwanego na co dzień dworu i stanowił atrakcję w okresie lata, bo przyjmowano w nim gości.  W latach siedemdziesiątych XIX wieku przeprowadzono pierwszy duży remont, a później dokonano przebudowy obiektu. W czasie I wojny światowej w Opinogórze miały miejsce ciężkie walki niemiecko – rosyjskie. Wtedy pałacyk został poważnie zniszczony. W dwudziestoleciu międzywojennym prowizorycznie go zabezpieczono, a II wojna światowa i lata powojenne dokonały dalszej degradacji. W roku 1958 rozpoczęto odbudowę zameczku, przywracając mu pierwotny charakter. W roku 1961 otwarto w nim Muzeum Romantyzmu. Aktualnie w Pałacyku można zwiedzać stałą ekspozycję poświęconą Zygmuntowi Krasińskiemu.

                  Dawna kaplica w pałacyku.

                

           W tym samym czasie co Zameczek, tj. w I poł. XIX wieku budowano Oficynę Dworską. Być może powstawała ona w oparciu o projekt tego samego architekta. Wskazują na to  podobne motywy dekoracyjne obu budowli. W końcu XIX wieku  oficynę  zmodernizowano, a na początku XX  rozbudowano. Za czasów Krasińskich mieściły się w niej pokoje dla gości oraz pomieszczenia dla służby. W okresie międzywojennym mieszkał w niej ostatni ordynat opinogórski  hrabia Edward Krasiński.  Budynek został  poważnie uszkodzony w czasie  obu wojen. Po II wojnie budynek przejął PGR i były w nim mieszkania dla pracowników.  W roku 1990 zrekonstruowana budowla została włączona do kompleksu muzealnego. Na piętrze budynku  znajduje się / nie do zwiedzania/biblioteka muzealna, natomiast parter zajmuje podzielona na dwie części powierzchnia ekspozycyjna. Są to portrety i inne pamiątki na temat „Ród Krasińskich”, „Gabinet Szwoleżerów Gwardii Napoleona I. Są też wystawy czasowe.

                W XIX wieku rezydencję Krasińskich w Opinogórze tworzyły trzy obiekty: neogotycki Zameczek  i Oficyna Dworska oraz rozległy drewniany dwór z przełomu XVII/XVIII wieku. Dwór ten, przebudowywany w kolejnych latach, pełnił do końca XIX wieku funkcję siedziby rodowej. Na początku wieku XX  /ok. 1907 rok/  dwór był już w bardzo złym stanie. W jednym ze skrzydeł  utworzono muzeum poświęcone Zygmuntowi Krasińskiemu, gdzie zgromadzono  pamiątki rodzinne zachowane po poecie, w drugim skrzydle zamieszkiwał urzędnik carski. Już wówczas  III ordynat opinogórski hrabia Adam Krasiński /1870-1909/ myślał o rozebraniu dworu i zbudowaniu na jego miejscu nowej luksusowej siedziby wiejskiej. Było to podyktowane  nie tylko koniecznością, ale było też efektem ogólnego porządkowania Opinogóry, związanego ze zbliżającą się 100 rocznicą urodzin jego słynnego dziadka  poety Zygmunta Krasińskiego przypadającą na dzień 19.02.1912 roku.  Hrabia Adam Krasiński planował zorganizować w Opinogórze wielkie uroczystości związane z tą rocznicą. Ogłosił więc  konkurs na projekt nowego dworu. Miał to być budynek  charakterystyczny dla wiejskiego dworu polskiego” kolumnowy ganek, wysoki łamany dach, miał być murowany, tynkowany i kryty dachówką, wyposażony w nowoczesne łazienki i centralne ogrzewanie itp.  Na konkurs wpłynęło 23 projekty, a pierwszą nagrodę przyznano polskiemu architektowi Józefowi Gałęzowskiemu. Nagrodzony projekt nie został jednak zrealizowany, gdyż hrabia Adam Krasiński zmarł 17.01.1909 roku, a jego następcy nie podjęli się budowy nowego dworu. W 1913 r. stary dwór został prawdopodobnie rozebrany i w ten sposób przestało istnieć w Opinogórze miejsce, w którym spędził dzieciństwo i młodość  poeta Zygmunt Krasiński, jeden z najsłynniejszych twórców polskiego romantyzmu. W 2004 roku władze samorządowe województwa mazowieckiego podjęły decyzję o rozbudowie zespołu muzealnego w Opinogórze poprzez  realizację zachowanego z 1908 roku projektu dworu. W 2008 roku, to jest sto lat od ogłoszenia wyników konkursu architektonicznego, nowy  Dwór Krasińskich został oddany do użytkowania. Oglądać w nim możemy obrazy malarzy polskich epoki romantyzmu.

             Do końca XIX wieku na terenie Zespołu Parkowego funkcjonował budynek Oranżerii. W latach 60-tych ubiegłego stulecia zostały podjęte działania mające na celu odtworzenie budynku w formie nawiązującej do dawnego obiektu. Odnalezione w piwnicach zameczku fragmenty dokumentacji projektowej, stanowiły podstawę do opracowania materiałów, które pozwoliłyby na realizację takiego projektu. Przeprowadzone prace budowlane zostały poprzedzone badaniami archeologicznymi, które ukazały kształt oraz formę XIX wiecznego budynku. Odsłonięte piwnice budynku pozwoliły na szczegółowe określenie rozmiarów historycznego obiektu, oraz dostosowanie współczesnej formy do wymagań konserwatorskich i założeń parkowych. Efektem jest dwukondygnacyjny budynek, który pełni funkcję nowoczesnego centrum koncertowo-teatralno-ekspozycyjnego. Oprócz wielofunkcyjnej sali z fortepianem i foyer, budynek oranżerii posiada także dwa przeszklone skrzydła boczne, w nowoczesnej formie nawiązujące do XIX wiecznej oranżerii. Odtworzona została też  fontanna, według projektu XIX wiecznego. 

                     Skoro dwór, to i park, skoro oranżeria to i musiał być ogrodnik. Tuż obok oranżerii był jego domek. Pierwotny, zbudowany prawdopodobnie w II połowie XIX wieku nie istnieje. Budynek drewniany z elewacją pomalowaną na biało i dachem krytym gontem rozebrano pod koniec lat 70-tych XX wieku. Zamieszkiwany był przez kolejnych ogrodników zajmujących się parkiem. Ostatni z nich pracował dla Krasińskich do 1939 roku. Obecny domek został zrekonstruowany i mieści się w nim lokal gastronomiczny " Gościniec Ogrodnika" . Byliśmy w nim na obiedzie, a potem jeszcze na lodach i kawie.

             Park opinogórski jest parkiem krajobrazowym typu angielskiego. Liczy 22 ha i rozciąga się na trzech wzgórzach. W jego obrębie znajduje się pięć stawów. Ślady pierwotnego założenia ogrodowego pochodzą z XVII wieku. Ostateczny kształt przestrzeni nadano w 1895 roku. W parku rośnie ponad tysiąc starych drzew. Trzy z nich to pomniki przyrody. Dwa dęby nazwane "Zygmunt" i " Eliza" oraz jesion "Szwoleżer". W parku znajdują się elementy architektury ogrodowej,  pomniki i kamienne meble.

                    Idąc przez park doszliśmy do kościoła.  Pierwszą świątynię w Opinogórze zbudowano w 1822 roku. Była to kaplica rodowa Krasińskich połączona z panteonem grobowym. Stanęła na miejscu starego cmentarzyska z czasów późnorzymskich, na niewielkim wzniesieniu, na skraju parku. O zgodę do biskupa płockiego na wystawienie kaplicy zwrócił się w  1820 roku generał Wincenty Krasiński.  Nowy kościół był niewielki, miał kształt rotundy o średnicy około 10 metrów.  Złożono tam trumnę z prochami matki poety. Na wieku trumny spoczęła hrabiowska korona wykonana z mosiężnej blachy i aksamitna mitra książęca Radziwiłłów. Nowy kościół okazał się jednak za mały dla wszystkich wiernych z siedmiu wsi przynależnych do Opinogóry. Powstała zatem sprawa jego rozbudowy. Generał Krasiński zapisał w testamencie 15.000 rubli na budowę kościoła. W latach 1874-1877 wybudowano nową świątynię. Ufundowała ją Róża z Potockich Krasińska, żona Władysława. Jest to budowla neoklasycystyczna, jednonawowa, ozdobiona monumentalnym portykiem czterokolumnowym, przykryta dwuspadowym dachem. Rotundę wtopiono w nowe prezbiterium, a podziemia powiększono do rozmiarów kościoła. Do nowej świątyni przeniesiono kilka obiektów ze starej kaplicy. Dziś najpiękniejszym obiektem jest pomnik nagrobny Marii z Radziwiłłów Krasińskiej. Przedstawia on scenę śmierci matki poety. Przy łożu umierającej klęczy syn, na którego głowie spoczywa ręka matki. Takie przedstawienie zaproponował rzeźbiarzowi sam Zygmunt.  Drugą interesująca rzeźbą jest epitafium synów poety, Władysława i Zygmunta przedstawionych w scenie apoteozy krzyża. Trzecim dziełem rzeźbiarskim jest epitafium Amelii Załuskiej.  Południowa ściana wnętrza jest „ścianą pamięci narodowej”. Trzy marmurowe płyty upamiętniają ludzi związanych z Opinogórą, którzy walczyli i ginęli podczas II wojny światowej: księdza  Brudnickiego, zamordowanego w Dachau, Romana Konwerskiego, parafianina ze wsi Kąty, który odmówił wykonania wyroków śmierci na polskich więźniach oraz Edwarda Krasińskiego, ordynata opinogórskiego, który umarł w obozie koncentracyjnym w Dachau. Te płyty mają swoją symboliczną wymowę. Ukazują bowiem przedstawicieli trzech stanów „pana, wójta i plebana”, którzy ginęli w podobnych okolicznościach za polską sprawę. Jest na tej ścianie jeszcze marmurowy ołtarz ufundowany przez Jana Dziedzica, rodaka z Opinogóry, który podczas II wojny światowej walczył w polskich formacjach lotniczych w Anglii. Najstarszym obiektem w kościele jest ambona regencyjna z XVIII wieku pochodząca z Kodnia nad Bugiem. Była ona przeniesiona do Opinogóry w XIX wieku wraz z ołtarzem głównym po kasacie kościoła w Kodniu. W latach dwudziestych naszego wieku, kiedy przywrócono kościół kodeński ołtarz do niego powrócił, natomiast ambona pozostała w Opinogórze. Obecny ołtarz główny ufundował Edward Krasiński w 1925 roku. W kościele była akurat adoracja najświętszego sakramentu, więc zdjęć niestety nie wypadało robić. Jedno " skradzione" z tyłu kościoła. 

                  Wydzieloną częścią kościoła są podziemia grobowe, do których prowadzą ciężkie żelazne drzwi ozdobione herbem Krasińskich i symbolami śmierci. Nawet nie pomyślałam, aby tam wejść. Możliwe, że byłoby to nawet niemożliwe. Poszłam jednak na sąsiadujący z kościołem cmentarz.  Założono go w 1824 roku na skraju parku. Chowani tam byli mieszkańcy wsi należących do kościoła jak i ludzie z dworu Krasińskich. Wśród nich było wielu dawnych żołnierzy napoleońskich, którym groby fundowali Krasińscy. W centralnej części cmentarza znajdują się groby najbliższych przyjaciół rodziny Krasińskich,  ludzi, którzy towarzyszyli generałowi całe życie. Ludzi, którzy pomagali mu na polu walki a później, po przyjeździe do Opinogóry, między innymi Franciszka Girardot (1772-1831), lekarza pułku Szwoleżerów Gwardii, który w kampanii 1814 roku stracił nogę i otrzymał od Napoleona tytuł barona. Ostatnie lata spędził w domu Krasińskich jako lekarz domowy. Zmarł podczas epidemii cholery w 1831 roku. Jego serce złożono w podziemiach kościoła.

Konstantego Wyleżyńskiego /1794-1844/, był studentem Uniwersytetu Wileńskiego i oficerem napoleońskim. W 1815 roku został adiutantem gen. Wincentego Krasińskiego, w powstaniu listopadowym służył pod gen. Chłopickim i awansował do stopnia pułkownika. Był też autorem pierwszego opisu bitwy pod Lipskiem. Pochowany był na cmentarzu Powązkowskim skąd przywieziono jego ciało do Opinogóry.

Stanisława Dunin Wąsowicza /1783-1849/ kapitana Szwoleżerów Gwardii, oficera Legii Honorowej, uczestnika wielu kampanii napoleońskich.

Jest tam orientalny grób ks. Alojzego Chiariniego /1789-1832/, profesora języków wschodnich na Uniwersytecie Warszawskim, autora pierwszego słownika polsko-hebrajskiego, uczył Zygmunta Krasińskiego arabskiego i greckiego. Jego pomnik ma charakter staroegipski.

Baronowej Heleny de la Haye /1768-1829)/przyjaciółki Marii Krasińskiej, bony małego Zygmunta, wcześniej Augusta Cieszkowskiego.

Katarzyny z Boglerów Rozpędowskiej /+1839/, niani poety.

Między grobami tych dwóch pań stała ławeczka, na której Zygmunt często przesiadywał podczas pobytu w Opinogórze. To właśnie o tym miejscu pisał do Delfiny Potockiej: „Byłem (…) w nocy na cmentarzu tym: księżyc ponuro zaglądał z poza brzóz, bielały groby tych, których znałem i co mnie kochali. ".

Na cmentarzu znajdują się groby tych, którzy tworzyli Opinogórę: Stanisława Krynickiego /1803-1869/ plenipotenta Krasińskich, który przybył do Opinogóry z księstwa Poznańskiego i służył 49 lat,

Jana Kazimierza Trockiego /1820-1902/ masztalerza, służył Krasińskim 50 lat,

Mikołaja Andrackiego /1817-1883/ lekarza weterynarii,

Aleksandra Krzeczkowskiego /1810-1879/, lekarza weterynarii,

Jana Nowickiego /1866-1928)/nadleśniczego ordynacji

ks. Wiktora Mościckiego /stryja Prezydenta/, który po wygłoszeniu patriotycznego kazania w kościele płockim został zesłany w głąb Rosji. Przebywał tam 43 lata, a po amnestii pieszo przyszedł do Opinogóry i przez 12 lat był proboszczem.

Jest też kilka grobów z nagrobkami o walorach artystycznych, które kryją prochy ludzi o nieznanych życiorysach.

               Opisane powyżej budynki mieszkalne i reprezentacyjne rezydencji Krasińskich zostały usytuowane na niewielkim wzgórzu, natomiast zabudowania gospodarcze położone były i są u podnóża wzgórza. Zabudowania folwarczne w większości zostały rozebrane w II połowie XX wieku i nie zachowały się . W nawiązaniu do dawnych w latach 2011-2012 powstał "Folwark". Jest to zespół czterech nowo powstałych budynków nawiązujących stylem do całego kompleksu. Wybudowano miedzy innymi wozownię, czyli obiekt, jakie znajdowały się w XIX wiecznych majątkach ziemskich.  Mieści się w niej sala wystawowa pojazdów konnych z tamtego okresu.

                 I tak oto poszerzyłam swoją wiedzę o posiadłości  Napoleona Stanisława Adama Feliksa Zygmunta Krasińskiego herbu Ślepowron /ur. 19 lutego 1812 w Paryżu, zm. 23 lutego 1859 też w Paryżu /  polskiego hrabiego, a także poety, dramaturga i prozaika. Jednego z trójcy wieszczów, największych poetów polskiego romantyzmu. II Ordynata na Opinogórze.