Na chwilę w Toruniu - Podgórz

              Do domu wracaliśmy przez Toruń. Czasu było sporo, więc zatrzymaliśmy się. W Toruniu byłam wielokrotnie, ale w tej dzielnicy nigdy. Może przejazdem. Teraz też przejeżdżaliśmy, ale też się zatrzymaliśmy.

          Podgórz to od 1938 roku lewobrzeżna  część Torunia.  Pierwsza wzmianka  o Podgórzu pochodzi z 1555 roku z  decyzji Zygmunta II Augusta o odsunięciu od linii brzegowej osady Stara Nieszawa-Dybów i przeniesienie jej na wzniesienie /pod górę/. Ze względu na lokalizację, nowa osada przyjęła nazwę Podgórz. Z 1570 roku pochodzi najstarszy znany wizerunek herbu Podgórza  i przedstawia Madonnę z Dzieciątkiem. Nieznana jest data zastąpienia Madonny w herbie na św. Mikołaja. 

      Początkowo na obszarze Podgórza znajdowała się osada handlowa i rzemieślnicza Nieszawa, rozwijająca się wokół Zamku Dybów. Wskutek interwencji Torunia zamek przenoszono dwukrotnie. Prawdopodobnie w 1460 roku część mieszkańców Nieszawy nie zdecydowała się na przeniesienie w nowe miejsce i wbrew zakazowi wydanemu przez króla Kazimierza IV Jagiellończyka zaczęła odbudowywać swoje domy zniszczone podczas wojny trzynastoletniej. Osadę nazwano Starą Nieszawą. W 1555 roku Starą Nieszawę-Dybów przeniesiono na wzniesienie i przemianowano na Podgórz.  Pierwszy przywilej handlowy dla Podgórza wydał król Stefan Batory w 1576 roku. Prawdopodobnie w 1598 roku powstał kościół św. Anny. W 1611 roku król Zygmunt III Waza nadał Podgórzowi prawa miejskie, a w 1644 roku wybudowano Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Kościół  należał do zakonu franciszkanów do 1832 roku.  W  1793 roku Podgórz został zajęty przez Prusy, a w wyniku wojen napoleońskich w 1806 roku  przez wojska francuskie.  Podczas wojen napoleońskich w 1813 roku miasteczko zostało spalone. Zniszczony został m.in. drewniany kościół św. Anny. Podczas pożaru zniszczono dokumenty, w wyniku czego niemożliwe stało się pełne odtworzenie historii Podgórza sprzed 1811 roku. W 1828 roku w Podgórzu żyło 583 mieszkańców. W wyniku epidemii cholery liczba mieszkańców spadła do 533 w 1831 roku. Pierwszy przypadek zachorowania zanotowano 20 lipca 1831 roku. Cztery dni później choroba rozprzestrzeniła się z Podgórza do Torunia. W 1832 roku w  wyniku przeprowadzonej ankiety mieszkańcy Podgórza opowiedzieli się za zrzeczeniem się praw miejskich, gdyż status miasta nakładał większe obowiązki podatkowe. W 1840 roku w Podgórzu znajdowało się 61 domów mieszkalnych. Po oddaniu do użytku fragmentu linii kolejowych Bydgoszcz-Toruń  i Berlin-Warszawa w latach 1861 i 1862 roku, budowie mostu kolejowego w latach 1870–1873 i powstaniu licznych fortyfikacji, Podgórz przeżywał okres gwałtownego rozwoju. W latach 1896–1897 budowano kościół ewangelicki. W kolejnych latach do Podgórza przyłączano kolejne osady. W latach 1906–1910 miał miejsce dynamiczny rozwój. W 1907 roku rozpoczęto budowę gmachu ratusza i poczty, a w 1908  budowę kanalizacji. W 1910 roku powstał wodociąg. W  1924 roku Podgórz odzyskał prawa miejskie.

         Pierwsze plany przyłączenia Podgórza do Torunia pochodzą z 1870 roku. W 1907 roku burmistrz Torunia  argumentował  decyzję w sprawie przyłączenia istnieniem dworca kolejowego Toruń Główny zlokalizowano po lewej stronie Wisły oraz wpływami z podatku od nieruchomości. Mieszkańcy Podgórza negatywnie odnieśli się do propozycji.  Dopiero po zakończeniu I wojny światowej niemieccy mieszkańcy Podgórza opowiadali się za przyłączeniem Podgórza do Torunia.  Pragnęli znaleźć się na obszarze przynależnym do Niemiec, na co miał wtedy szansę Toruń. Trwające z przerwami od 1918 roku rozmowy pomiędzy komisją podgórską, a władzami Torunia w sprawie budowy mostu i poprowadzenia przez niego  linii tramwajowej oraz przyłączenia Podgórza do Torunia zostały zerwane lutym 1923 roku przez komisję podgórską. W 1927 roku władze Podgórza i Torunia wróciły do rozmów w sprawie budowy mostu. Podczas rozmów wrócił temat aneksji. Prawie cały okres międzywojenny mieszkańcy Podgórza byli przeciwni przyłączeniu. Największe obawy mieszkańców wiązały się z ustaleniem nowych opłat i podatków i narzucenie im spłaty toruńskiego zadłużenia. Podgórz miał zbilansowany budżet.  W 1935 roku odbył się nawet wiec protestacyjny przeciwko planom aneksji.   Tematem tym zajmował się Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. W 1938 roku. Podgórz przyłączono do Torunia. 

    We wrześniu 1939 roku zbombardowano kościół ewangelicki, gdzie według niepotwierdzonych przekazów mieściło się stanowisko obrony przeciwlotniczej, a wycofujące się wojska polskie wysadziły oba mosty. 

       Podczas II wojny światowej wybudowano kolejową wieżę ciśnień, lokomotywownię Kluczyki i domy dla przesiedleńców. Władze okupacyjne planowały budowę nowego mostu drogowego, o konstrukcji wiszącej. Most miał być poprowadzony ponad torami kolejowymi. 

Po wyzwoleniu w 1945 roku i opuszczeniu ludności niemieckiej zanikł handel oraz przemysł. 

W 2011 roku otworzono Wyższą Szkołę Filologii Hebrajskiej, pierwszą szkołę wyższą na lewobrzeżnym Toruniu. Szkoła działała do 2016 roku. Zapytałam kogoś, znasz tą część Torunia? Odpowiedź padła, nie, bo to była taka szemrana, o złej opinii dzielnica i tam się nie zapuszczaliśmy. My się zatrzymaliśmy, aby poznać chociaż dwa miejsca widoczne z głównej ulicy przejazdowej.

Stary, zabytkowy cmentarz św. św. Piotra i Pawła 

         Początki cmentarza św. św. Piotra i Pawła związane są z istniejącym w tym miejscu w II połowie XVI wieku kościołem  pod wezwaniem św. Anny. W 1813 roku kościół św. Anny, podobnie jak i cała zabudowa Podgórza, został zniszczona przez wojska napoleońskie.

       Świątyni nie odbudowano, postanowiono jedynie ponownie założyć w tym miejscu cmentarz. W jego centrum w 1911 roku usytuowano Golgotę.

     
          Golgota stanowi zespół architektoniczno-rzeźbiarski przedstawiający ukrzyżowanie Jezusa Chrystusa. Przedstawia ona ukrzyżowanego Chrystusa, Marię i św. Jana Ewangelistę stojących po jego bokach i klęczącą u stóp Marię Magdalenę.
        Na cmentarzu znajduje się również kaplica grobowa rodziny Jaugschów, właścicieli największych zakładów masarskich w przedwojennym Toruniu. Jest to jedyna tego rodzaju kaplica  w Toruniu.

                Pomiędzy nowymi grobami są stare, zniszczone, pamiątkowe, zadbane i zarośnięte. Milcząca już przeszłość.

                  Drugim miejscem toruńskiego Podgórza, któremu poświęciliśmy trochę czasu był Kościół Świętych Apostołów Piotra i Pawła ufundowany w 1644 roku przez Stanisława Sokołowskiego, starostę dybowskiego i kasztelana bydgoskiego.  Obok kościoła znajduje się klasztor ojców Franciszkanów. W 1832 roku klasztor uległ kasacie, a Franciszkanie powrócili w to miejsce  w 1987 roku.

         Kościół jest barokowy. Od północy do nawy została dobudowana nieco późniejsza kwadratowa kaplica NMP. Piętrowy, trójskrzydłowy klasztor przylega do kościoła od południa. Do klasztoru nie wchodziliśmy. Skromny wygląd budowli ściśle odpowiada zakonnym przepisom. Jedynym bardziej efektownym akcentem jest zachodni szczyt kościoła, ozdobiony wnękami. Dwie wieżyczki na kalenicy świątyni wzniesiono w XVIII wieku. W 1925 roku  została zbudowana  wolnostojąca dzwonnica. Wyposażenie wnętrza jest rokokowe, z lat 60-tych XVIII wieku. Zgodnie z zakonnymi przepisami pozbawione jest złoceń i polichromii.  Ołtarz główny pierwotnie był ustawiony w połowie prezbiterium, za nim mieściła się zakrystia i oratorium zakonne. Starsze od reszty wyposażenia są 2 obrazy  "Wręczenie św. Piotrowi kluczy Królestwa Niebios" z 1668 roku i Zaślubiny Marii prawdopodobnie z pierwszej połowy XVIII wieku. Spośród niegdyś licznych portretów i epitafiów dobrodziejów klasztoru  zachowało się tylko parę. 

          W 1979 roku we wnęce, na zewnętrznej, wschodniej ścianie prezbiterium odsłonięto tablicę upamiętniającą podgórzan, zamordowanych przez Niemców w 1939 roku.

                I jeszcze kilka migawek z wiosennego Podgórza.

                 Dalej przez most do głównego Torunia. Decyzja o budowie mostu w tej lokalizacji zapadła w 1913 roku, gdy Toruń należał jeszcze do Królestwa Prus. W wyniku światowego kryzysu gospodarczego oraz I wojny światowej budowy tej wówczas nie zrealizowano. Potrzebę przeprawy drogowej przez Wisłę w Toruniu dostrzegły również władze, gdy Toruń został włączony do II Rzeczypospolitej.  Zapadła wówczas decyzja, że w wyniku zmiany granic, istniejący od 1909 roku most kolejowo-drogowy na Wiśle w Opaleniu pod Kwidzynem zostanie rozebrany i przetransportowany do Torunia. Budowę  rozpoczęto na początku lat 30-tych XX wieku.  Został on oddany do użytku w 1934 roku, natomiast rok wcześniej uruchomiono na nim linię tramwajową, która połączyła prawobrzeżną część miasta z dworcem kolejowym Toruń Główny. We wrześniu 1939 roku most został wysadzony przez wojsko polskie.  Most wysadzano dwukrotnie, gdyż pierwsza detonacja była zbyt słaba i nie zniszczyła obiektu w wystarczającym stopniu. W czasie okupacji został częściowo odbudowany przez hitlerowców, a następnie w styczniu 1945 roku wysadzony przez wycofujące się oddziały niemieckie. W 1950 roku ponownie odbudowany wraz z linią tramwajową, którą zamknięto w 1984 roku.